De sporen.
Ik kreeg de vraag of er nog sporen van de oorlog te vinden zijn. Die vraag is heel makkelijk te beantwoorden met een volmondig "JA".
Je kunt op zoek gaan naar de sporen, of rechtstreeks naar de bekende overblijfselen gaan, zoals in Mostar de Sniper Tower, die gevuld was met belegeraars. Of in Sarajevo de bobsleebaan en het planetarium, van waaruit de hulpeloze inwoners in de stad beneden onder vuur werden genomen.
SARAJEVO
Maar wanneer je simpelweg rondwandelt in Sarajevo, zie je sporen in de gevels van gebouwen op heel veel plekken. Als je gaten in een gevel ziet, zijn dat kogelgaten of mortierinslagen. Als je plekken dichtgesmeerd ziet met pleister, is dat waarschijnlijk een simpele poging om die gaten te dichten of verdoezelen.
Het meest schrijnende zijn echter de "Roses of Sarajevo". Dat klinkt heel romantisch maar dat is slechts een manier om met het bloedige verleden te kunnen leven. De Roses zijn namelijk met rode verf gevulde mortierinslagen. Dat hebben ze niet met alle mortierinslagen gedaan maar alleen met de inslagen die minimaal drie levens hebben gekost. Dus als je gewoon op straat loopt in die levendige Europese hoofdstad, kun je zomaar over een mooi versierd ogende stoep lopen waar minimaal drie mensen het leven hebben gelaten bij het niets ontziende beleg van de stad.
Om te begrijpen hoe die belegering heeft kunnen gebeuren, is het belangrijk te beseffen dat Sarajavo in een vallei ligt, tussen bergkammen ingeklemd. Dus als de bergkammen door vijanden worden bezet, heb je vrije schietkans op de burgers en verdedigers beneden, die als schietschijven in de val zitten. Voor de Olympische Spelen was de bobsleebaan op één van die bergkammen gebouwd met uitzicht over de stad en het planetarium was op de top van (diezelfde) bergkam gebouwd en later door diezelfde vijand als hoofdkwartier bezet.
De belegering was dus een insluiten vanaf die bergkammen en de burgers, de bewoners van Sarajevo bleven over als 'sitting ducks', schietschijven voor scherpschutters en mortieren.
.jpg/picture-200?_=19882f958a0)
Het is goed om je al dat oorlogsleed soms te beseffen maar blijf er niet mee bezig, de stad en het land heeft zoveel meer te bieden. Zeker in Sarajevo zie je juist het samen leven van enorm verschillende mensen zo mooi. Uitdagend en hip geklede trotse mensen kruisen paden met in burka gehulde evenzo trotse vrouwen in een levendige harmonie.
Wij hebben vaak (al dan niet expliciet uitgesproken) meegekregen dat de Balkan een kruitvat is, wachtend om te exploderen; ik zeg de laatste tijd steeds vaker dat de eerste wereldoorlog hier misschien ontstaan is maar dat het recept voor wereldvrede hier ook te vinden is.
Als je trouwens wil zien hoe dit kruitvat van de jaren '90 is ontstaan en hoe die situatie zich lijkt te herhalen in ons land, in plaats van hier in de Balkan, raad ik de films van Lidija Zelovic aan!
https://picl.nl/films/home-game?dialog=trailer
MOSTAR
Ook Mostar ligt in zo'n vallei als Sarajevo maar die vallei is wel wat groter. Als je richting Mostar rijdt, kom je in de voorsteden al beschoten huizen tegen.
De familie waarvan wij het huis huren, komt uit Mostar en we hebben van hen hartverscheurende verhalen over Mostar in de oorlog gehoord. Moeder en 2 dochters bleven achter, terwijl vader naar het front werd geroepen en ook in een gevangenenkamp heeft gezeten, waarvan de verhalen tot op de dag van vandaag niet verteld zijn.
Jongste dochter, met wie wij het meest contact hebben, heeft haar jeugdliefde voor haar ogen doodgeschoten zien worden terwijl ze buiten speelden. Moeder moest schuilend voor geweervuur in de luwte van gebouw naar gebouw rennen om eten te zien te regelen. Ook zij vertelt slechts een deel van het verhaal, de rest lees je in 3 paar ogen, terwijl vader zich schuldig voelt omdat hij er niet kon zijn voor zijn gezin terwijl hij in het kamp zat.
Er is geen therapie geweest om hun trauma's te verwerken. Vader heeft dat trauma verwerkt door 3 jaar lang na de oorlog overdag weg te zijn, om daarna het resultaat daarvan aan zijn gezin te onthullen: het huis wat hij gebouwd heeft voor zijn gezin! En dat is het huis wat wij nu huren om de vakantie in door te brengen.
Als symbool van dat trauma en zijn manier om te laten zien wat hij het belangrijkst vindt (zijn gezin), is er op het terras een heel mooie gevormde natuursteen te vinden, in de vorm van een hart:
